ባዮሎጂካል ጥቃት እና የኢትዮጵያ ዝግጁነት

የባዮሎጂካል መሣሪያዎችን ማዘጋጀት እና መጠቀምን የሚያግድ ስምምነት በተባበሩት መንግሥታት ድርጅት አባል አገራት መካከል ተፈርሟል። ኢትዮጵያም ተቀብላ አጽድ ቃዋለች። ይሁንና ስምምነቱን ያልፈረሙ 12 አገራት ሲኖሩ፤ ከዚህ ውስጥ ኤርትራ፣ ጅቡቲ እና ደቡብ ሱዳን ይገኙበታል። በሌላ በኩል ስምምነቱን ፈርመው ካላጸደቁት ስድስት አገራት መካከል ግብጽ እና ሶማሊያ ይጠቀሳሉ።

በሁለተኛው የዓለም ጦርነት አንዳንድ አገራት በምስጢር በእስረኞች ላይ የባዮሎጂካል መሣሪያ ተጠቅመው ሦስት ሺህ ሰዎች መግደላቸው በታሪክ ተመዝግቧል። እንደ አሜሪካው የደህንነት ቢሮ (FBI) መረጃ እ.አ.አ. በ2001 «አንትራክስ» የተሰኘው ባክቴሪያ በጅምላ ጨራሽነት መልክ ተዘጋጅቶ በአሜሪካ አገር በፖስታ ይላክ ነበር። በዚህም የአምስት ሰዎች ሞት እና የ17 ሰዎች የከፋ ጉዳት መድረሱ አይዘነጋም።

አንድ ግራም ባዮሎጂካል መርዛማ ንጥረ ነገር እስከ አስር ሚሊዮን ያህል ሰዎችን የመግደል አቅም እንዳለው ባለሙያዎች ይናገራሉ። በመሆኑም የባዮሎጂካል ጥቃት በአሁኑ ወቅት በዓለም ላይ አሳሳቢነቱ እየጨመረ መጥቷል። በኢትዮጵያም ላይ በቀጣይ ሊፈጸም የማይችልበት ምክንያት ባለመኖሩ ስጋት እንዳለ ባለሙያዎች ይገልጻሉ።

የአፍሪካ የህክምና ላቦራቶሪ ሶሳይቲ የፕሮግራም ማናጀር እና የቀድሞው የኢትዮጵያ የኅብረተሰብ ጤና ኢንስቲትዩት ዋና ዳይሬክተር ዶክተር አምሃ ከበደ እንደሚናገሩት፤ ባዮሎጂካል ጦርነት ወይም ጥቃት ሕይወት ካላቸው ነገሮች የጦር መሣሪያ ማዘጋጀትን ያካትታል። በዚህም አማካኝነት ባክቴሪያዎች እና ቫይረሶችን በመጠቀም በመሣሪያ መልክ አዘጋጅቶ መርዛቸውን በመጠቀም ወይም እራሳቸው በዓይን የማይታዩ ጥቃቅን አካላት (ማይክሮ ኦርጋኒዝሞቹን) በመጠቀም ጅምላ ጨራሽ መሣሪያ የማድረግ ዘዴ ነው። ይህ ዘዴ ባልተፈለገ አካል ማለትም በአሸባሪዎች እጅ የሚገባ ከሆነ ችግሩን የከፋ ያደርገዋል የሚል ስጋት መኖሩን ይናገራሉ።

እንደ ዶክተር አምሃ ገለጻ፤ ይህን ለመከላከልም በቀድሞው የአሜሪካ ፕሬዚዳንት ባራክ ኦባማ አነሳሽነት የተጀመረ የዓለም የጤና ደህንነት አጀንዳ የተቋቋመ ሲሆን፤ የአደጋ ስጋቶችን ለመቀነስ የሚደረገው ጥረት አካል በመሆኑ የባዮሎጂካል ጥቃትን ለመከላከል ያግዛል። ኢትዮጵያም የዚሁ ጥረት አካል ነች። ይሁንና በኢትዮጵያ ከጉዳዩ ጋር ተያይዞ አሸባሪዎች አደጋ እንዳይፈጥሩ በላቦራቶሪ አካባቢዎች የባዮሎጂ ምርምር ሲከናወን ጥንቃቄ ያስፈልጋል። በዚህም ማንኛውን አካል አውቆም ይሁን ሳያውቅ በሽታዎቹን እንዳይሰራጩ የቁጥጥር አቅምን ማጠናከር ይገባል። በመሆኑም ባዮሎጂካል ጅምላ ጨራሾቹን ለማዘጋጀት የሚረዱት ሥነሕይወታዊ ነገሮችን በላቦራቶሪ በአግባቡ ማስቀመጥ፤ ከቦታ ወደ ቦታ ሲንቀሳቀሱም ክትትል የሚደረግበትን አቅም ማጠናከር ያስፈልጋል። ይህ ካልተደገ ግን አሸባሪዎች ቴክኖሎጂውን በቀላሉ ተጠቅመው ጉዳት ሊያደርሱ እንደሚችሉ ጠቁመዋል።

በሌላ በኩል ከውጭ አገራት ሊመጡ የሚችሉ ጥቃቶችን ለመከላከልም ጥቃቱ በድብቅ የሚፈም እና ሕዝብ በተሰበሰበበት አካባቢ የሚፈጸም በመሆኑ ችግሩ ከመከሰቱ በፊት ክትባቶች በመጋዘን ውስጥ በአግባቡ እና በበቂ ሁኔታ ማስቀመጥ ይገባል። በተጨማሪም መርዙን የሚያረክሱ መድኃኒቶች በብዛት በአገር ውስጥ ማዘጋጀትም ይመከራል። ይህም ሊከሰት የሚችለውን የአደጋ ስጋት እንደሚቀንሰው ይናገራሉ።

«ጉዳዩ በኢትዮጵያ አሳሳቢ ባለመሆኑ በአሁኑ ወቅት እንደስጋት የሚቆጠር አይደለም» የሚሉት ደግሞ የአዲስ አበባ ዩኒቨርሲቲ ባዮሎጂ ክፍል መምህሩ ፕሮፌሰር በየነ ጴጥሮስ ናቸው። በአስተኛ መጠን ያለው ባዮሎጂካል መርዝ ቢረጭ በአጭር ጊዜ ውስጥ በሰው አካል ውስጥ እየተራባ በሚሊዮኖች የሚቆጠሩ ዜጎችን የማጥቃት አቅም እንዳለው ይገልፃሉ። ይሁንና አሁን ባለው ተጨባጭ ሁኔታ ይህን ዓይነት ጥቃት የሚያደርስ ኃይል አለ ብሎ ለማሰብ አስቸጋሪ መሆኑን ይጠቁማሉ። ግብጽን ጨምሮ አቅሙ ያላቸው ጎረቤት አገራት ጥቃት ቢፈጽሙም የጅምላ ጨራሹን ምንጭ ማወቅ ስለሚቻል በዓለም አቀፍ ሕግ እንደሚጠየቁበት ያስረዳሉ። በመሆኑም በጣም የተቸገረ እና ተስፋ የቆረጠ አካል ሊፈጽመው የሚችል ቢሆንም የጎረቤት አገራት ሊሞክሩት እንደማይችሉ ይናገራሉ።

«ይሁንና በአንጻራዊነት የስጋቱ መጠን የጎላ አይሁን እንጂ ነፃ የሚባል ነገር የለም» የሚሉት ፕሮፌሰር በየነ፤ ጥንቃቄ ማድረግ እንደሚያስፈልግ ይስማማሉ። በመሆኑም ለችግሩ ተጋላጭ ሊሆኑ ይችላሉ የሚባሉ እንደ መከላከያ ሠራዊት እና ለጥቃቱ ተጋላጭ ሊሆኑ የሚችሉ የኅብረተሰብ ክፍሎች ስለሳይንሱ እንዲያውቁ ሊደረግ እንደሚገባም ይገልጻሉ። በዚህም ጥቃቱ ቢፈጸም እንኳን ሰውነትን ለአየር ማጋለጥ እንደማይገባ እና የመተንፈሻ አካላት ጭንብል ማድረግ እንደሚያስፈልግ ማስተማር ይገባል።

በኢትዮጵያ ብዝሃ ሕይወት ኢንስቲትዩት ስለ ባክቴሪያ የሚያጠኑት አቶ በፍቃዱ ተሾመ እንደሚናገሩት፤ ባዮሎጂካል መሣሪያ ሕይወት ያላቸውን ነገሮች ከሚያመነጩት መርዛማ ነገሮች በመጠቀም በሰው፣ በእንስሳት እና በእጽዋት ላይ ሞት ወይም ሌላ ጉዳት ለማድረስ ይውላል። ይህም በዓይን የማይታዩ ህዋሳትን እንዲሁም ከእጽዋት እና ከመርዛማ እንስሳት የሚገኙ ንጥረ–ነገሮች የመጠቀም ድርጊት ነው። ይህን መጠቀም በዓለም ላይ በሕግ የተከለከለ በመሆኑ በሕግ ያስጠይቃል። በመሆኑም ጅምላ ጨራሽ አዘጋጅቶ ማከማቸትም ሆነ ጥቅም ላይ ማዋል የሚገድብ ዓለም አቀፍ ስምምነት መኖሩን ይገልፃሉ።

ሁሉም ባለሙያዎች የተስማሙት አሁን ባለው ተጨባጭ ሁኔታ ችግሩ ያን ያህል አሳሳቢ አለመሆኑን ነው። ይሁን እንጂ ሁሉም አገራት በዚህ ማዕቀፍ ውስጥ እንዲገቡ በማድረግ ስጋቱን መቀነስ ይገባል። ይህም ችግሩ ከመፈጠሩ በፊት ለመከላከል ያግዛል። ከዚህ ስምምነት ውጪ ሆኖ ጥቃት የሚፈጽም ቢኖር የመጀመሪያው እርምጃ የህክምና ድጋፍ እና ማርከሻ መድኃኒቶችን በብዛት ማቅረብ ነው። በመሆኑም ይህን እና ተመሳሳይ አደጋዎች ቢከሰቱ ለመቆጣጠር የሚያስችል ሥርዓት መዘርጋት ትኩረት ሊሰጠው እንደሚገባ አሳስበዋል። ጌትነት ተስፋማርያ