ህገ ወጥ አዘዋዋሪዎችን ለመግታት…/ዳዊት ምትኩ/
ነገ ባለ ሙሉ ተስፋ የሆነው ወጣት፤ ራሱን፣ ቤተሰቡን፣ ዘመድ አዝማዱንና ሀገሩን መጥቀም እየቻለ ‘ላይነቃ እስከ ወዲያኛው አሸልቧል’ የሚል ዜና ሲሰማ ቁጭቱ እርር ድብን ያደርጋል። እንዲህ ዓይነቱን አሳዛኝ ዜና አለመስማት የሚመርጡ ብዙዎች እንደሚሆኑ አይታበይም። ክስተቱ አሳዛኝ ቢሆንም፣ መነሻው የሆነው የተዛባ የአስተሳሰብ ጉዳይ የሀገር ዕድገትና ገፅታ አሜኬላ እሾህ በመሆኑ በተቀናጀ ጥረት መወገድ ይኖርበታል።
አዎ! የወገኖቻችን የስደት ጎዞ እልቂት አንድ ቦታ ማቆም ያለበት ይመስለኛል። ለዚህም ሁሉም አካላት የበኩላቸውን መወጣት ይኖርባቸዋል። አዲሲቷ ኢትዮጵያ ባለ ተስፋና ዜጎቿን ወደ ተሻለ የህይወት ጎዳና በመምራት ላይ የምትገኝ በመሆኗ ሳይሰደዱ እዚሁ ሀገር ውስጥ ሰርቶ መለወጥ እንደሚቻል ከመንግስት ባሻገር፤ ቤተሰብ፣ ጎረቤትና ዘመድ አዝማድ ዕውነታውን በማስረዳት ረገድ የበኩላቸውን አስተዋፅኦ ሊያደርጉ ይገባል።
እርግጥ የትኛውም አካል ቢሆን ህገ-ወጥ ስደት ህይወትን የሚያሳጣ የተሳሳተ መንገድ መሆኑን ለመገንዘብ በጉዳዩ ዙሪያ በቆ ዕውቀት ሊኖረው የግድ ነው። የዚህ ፅሑፍ አነሳሽ ምክንያትም ይኸው ነው—ህገ ወጥ ስደትን ከዓለም አቀፍ ህግጋትና ከሀገራችን ነባራዊ ሁኔታ ጋር በማጣመር ግንዛቤ በመፍጠር በመንስኤዎቹ ላይ የተባበሩ ክንዶች ይረባረቡባቸው ዘንድ ድጋፍ ማድረግ።
ከዓለም አቀፍ ብያኔ ስንነሳ፤ የተባበሩት መንግስታት ድርጅት እንደ አውሮፕያኑ አቆጣጠር በ2000 ዓ.ም ያወጣውና “የፓርሌሞ ስምምነት” እየተባለ የሚጠቀሰው ሰነድ ላይ በግልፅ እንደተበየነው፤ ሰዎችን ለብዝበዛ ዓላማ በኃይል፣ በዛቻ፣ በተንኮል፣ በማታለል፣ በመጥለፍ ወይም በተበዳይ ላይ ኃላፊነት ላለው ሰው ገንዘብ ወይም ሌላ ጥቅም በመስጠት መመልመል፣ ማጓጓዝ፣ ማስተላለፍ፣ መደበቅ ወይም መቀበል ህገ-ወጥ የሰዎች ዝውውር መሆኑን ያስረዳል።
የሀገራችን የወንጀለኛ መቅጫ ሥነ-ሥርዓት ህግም ሰዎችን በህገ-ወጥ መንገድ ማዘዋወርን በወንጀል ተግባር ይፈርጀዋል። ይኸውም ሰዎችን በኃይል ወይም በማታለል መመልመል፣ በሀገር ውስጥ ወይም ወደ ሌላ ሀገር ህገ-ወጥ መንገድ ማዘዋወር እና አዘዋዋሪዎች ተበዳዮችን የገንዘብ ጥቅም ማግኛ ማድረጋቸው ወይም ለብዝበዛ የተጠቀሙባቸው እንደሆነ በወንጀል ድርጊት እንደሚያስጠይቅ እንደሆነ ትርጓሜ ሰጥቷል።
እርግጥ የዜጎች ከቦታ ቦታ የመንቀሳቀስ መብት ህገ-መንግስታዊ ዋስትና ያገኘና በተግባር እየተከናወነ ያለ ጉዳይ ነው። እናም እዚህ ላይ ዜጎች ለምን ከቦታ ቦታ ይዘዋወራሉ እያልኩ አለመሆኑ ሊታወቅልኝ ይገባል። ይሁንና ሰዎች በሀገር ውስጥ ወይም ወደ ውጭ ሀገር ከቦታ ወደ ቦታ የሚያደርጉት እንቅስቃሴ ወይም ስደት የተሻለ ስራ ፍለጋና ህይወት ወይም ልክ ወንድም እንደሆነው የኤርትራ ህዝብ ከጭቆና ለመሸሽ አሊያም የመኖሪያ ቦታን ለመቀየር ሊሆን ይችላል።
ዳሩ ግን የእንቅስቃሴው ዓላማ በሰዎች ለመነገድ ሲባል የሚከናወን ከሆነ ተግባሩ በህገ-ወጥ የሰዎች ዝውውር የሚፈረጅ መሆኑ ግንዛቤ ውስጥ መግባት ይኖርበታል። እናም በዚህ ፅሑፍ ላይ ለመጥቀስ እየመከርኩት ያለሁት በመግቢያዬ ላይ ያነሳሁትን ዓይነት የዜጎቻችንን ህይወት እየቀጠፈ ስላለው በህገ-ወጥ ደላላዎች አማካኝነት ቤተሰብንና ዘመድ አዝማድን ብሎም ዜጎችን እያስለቀሰ ስላለው ስለዚሁ የዝውውር ዓይነት መሆኑ ልብ ሊባልኝ ይገባል።
መረጃዎች እንደሚጠቁሙት ከሁለት ዓመታት በፊት ዓለም አቀፉ የስደተኞች ድርጅት ባደረገው ጥናት፤ በመካከለኛው ምስራቅ ሀገራት ከሚገኙ ኢትዮጵያውያን መካከል 76 ነጥብ 7 በመቶ የሚሆኑት የህገ-ወጥ የሰዎች ዝውውር ሰለባዎች መሆናቸውን አረጋግጧል። ከእነዚህ ውስጥ ወደ ተለያዩ የሰሜን አፍሪካ እንዲሁም የመካከለኛው ምስራቅ ሀገራት ለስራና ለሌሎች ምክንያቶች ከተጓዙት የሀገራችን ዜጎች ውስጥ፤ 7 ነጥብ 5 በመቶ የሚሆኑት ከ13 እስከ 17 ዓመት የዕድሜ ክልል ውስጥ እንደሚገኙ ታውቋል፤ ከእነዚህ ውስጥ 87 ነጥብ 1 በመቶ የሚሆኑት የህገ-ወጥ ዝውውር ሰለባዎች መሆናቸውም ጭምር ። በደቡብ አፍሪካ የሚገኘው የሀገራችን ኤምባሲ መረጃዎች እንደሚያመለክቱት፤ በዚያች ሀገር ውስጥ እስከ 50 ሺህ የሚደርሱ ዜጎቻችን ይገኛሉ። ከእነዚህ ውስጥ እስከ 95 በመቶ የሚደርሱት ወደዚያች ሀገር የሚያቀኑት በህገ-ወጥ ደላሎች አማካኝነት ነው።
እዚህ ላይ ‘ለመሆኑ እነዚህ ህገ-ወጥ ደላሎች እነማን ናቸው?’ የሚል ጥያቄ ሊነሳ ይችላል። እርግጥ የእነዚህ ህገ-ወጥ ደላሎች ግንኙነት እንደ ሰንሰለት በተያያዘ ሰንሰለት የተቆራኘ ነው። ይሁንና በዚህ አነስተኛ ፅሑፍ ላይ ከህገ-ወጥ ደላሎቹ ማንነት፣ አሰራራቸውና በዝውውሩ ሂደት ከሚኖራቸው ሚና አኳያ አዘዋዋሪዎቹን የአካባቢ፣ ድንበር አሻጋሪ፣ ጉዞ አቀላጣፊ፣ ከስደት ተመላሾችና ቤተሰቦቻቸው እንዲሁም በመዳረሻ ሀገራት የሚገኙ ደላሎች በማለት ልንከፍላቸው እንችላለን።
የአካባቢ ደላሎች በመገኙባቸው ቦታዎች የተሳሳተ መረጃ በማሰራጨትና በሌሎች ዘዴዎች ለህገ-ወጥ የሰዎች ዝውውር አመቺ ሁኔታ የመፍጠር እንዲሁም ተጋላጭ ግለሰቦችን የመለየት ስራን ከሌሎች ጋር በመሆን ያከናውናሉ። ድንበር አሻጋሪዎቹም መደበኛ ባልሆነ መንገድ ሰዎችን የሚያዘዋውሩ በኮንትሮባንድ ነጋዴነት የሚፈረጁ ናቸው። እነዚህኛዎቹ አዘዋዋሪዎች ሰዎችን በቡድን ከአካባቢ ደላሎች ተቀብለው ለሌሎች ተመሳሳይ አዘዋዋሪዎች የማስተላለፍ ስራዎችን ይተገብራሉ።
ጉዞ አቀላጣፊዎቹም ቢሆኑ መቀመጫቸውን ትላልቅ ከተማዎች ላይ በማድረግ ወደ መዳረሻ ቦታዎቹ የሚደረገውን ጉዞና የቅጥር ሁኔታዎችን የሚያመቻቹ ሲሆን፣ ከስደት ተመላሾችና ቤተሰቦቻቸው ደግሞ ዘመድና ጎረቤቶች እናግዛለን በማለት እነርሱ ወደ ነበሩበት ሀገር ሄደው እንዲቀጠሩ በግለሰብ ደረጃ ሁኔታዎችን በማመቻቸት በመደበኛነት የሚንቀሳቀሱ ናቸው።
የእነዚህ ከስደት ተመላሽ ዜጎች እንቅስቃሴ በቤተሰባቸውም ይደገፋል። ቤተሰቦቻቸው ልጆቻቸው ውጪ ሀገር ሄደው የሚያመጡት ገንዘብ በምን ሁኔታ የተገኘ መሆኑን ስለማይገነዘቡ ከስደት የተመለሱት ልጆቻቸው ያስገኙላቸውን “ጠቀሜታዎች” በመዘርዘር የህገ-ወጥ ስደቱ ሂደት ተካፋይ ይሆናሉ። በማወቅም ይሁን ባለማወቅ በደላልነት ተሰልፈው የዜጎቻቸውን ህይወት ለአደጋ አሳልፈው ይሰጣሉ። በመጨረሻም በእነዚህ መንገዶች ከሀገራቸው በህገ-ወጥ ሁኔታ በመውጣት ራሳቸውን ያገለጡት ዜጎች በመዳረሻ ሀገሮች ውስጥ የሚገኙ ደላሎች እጅ ላይ ይወድቃሉ። እነዚህ ህገ-ወጥ ደላሎችም ቀደም ሲል በጠቀስኳቸው የተለያዩ ደላሎች አማካኝነት የቀረቡላቸውን ግለሰቦች፤ በማታለል፣ በማስገደድ አሊያም በማስፈራራት በቀጥታ ለብዝበዛ እንዲጋለጡ ያደርጓቸዋል። በዚህ መንገድ ወደ ሌሎች ሀገራት ውስጥ የሚገቡ ዜጎች በመንገድ ላይ ህይወታቸው ካላለለፈና ወደ መዳረሻ ሀገሮች በሰላም ከገቡ ዕጣ ፈንታቸው ብዝበዛ ወይም ለህልፈተ-ህይወት ከሚዳርግ አደገኛ ሁኔታ ጋር መላተም ነው።
እንግዲህ በዚህ ሰንሰለታማ ህገ-ወጥ ዝውውር ውስጥ አንድ ግለሰብ ምን ያህል ገንዘብ ሊያወጣ እንደሚችል ማንኛውም አንባቢ የሚገነዘበው ይመስለኛል። የገንዘቡ ምንጭ ቤተሰብ ወይም ሀብትና ንብረት በመሸጥ አሊያም በብድር ከሚገኝ ገቢ ሊሆን ይችላል። የህገ-ወጥ ተዟዟሪዎቹ ሁኔታ ልክ በመግቢያዬ ላይ እንደጠቀስኳቸው 19 ወጣቶች አብዛኛውን ጊዜ በአሳዛኝ ሁኔታ ፍፃሜ የሚደመደም በመሆኑ፣ የወጣው በርካታ ገንዘብ ሀገር ውስጥ ቢሰራበት የሚያመጣውን ጥቅም ሳያስገኝ ውሃ በልቶት ይቀራል። ከሁሉም በላይ ደግሞ በህገ-ወጥ መንገድ ገንዘቡን የከፈሉት ወጣቶች በገዛ ገንዘባቸው ህይወታቸውን አጥተው ህልፈታቸውም ለቤተሰባቸው፣ ለወዳጅ ዘመዶቻቸውና ሃዘኑን ለሚሰሙት ዜጎች የእግር እሳት ይሆናል።
ያም ሆነ ይህ ግን በእነዚህ የትስስር ሰንሰለቶች ውስጥ ተጠያቂዎቹ ቤተሰብ፣ ደላሎችና ሌሎች ወገኖች ብቻ ሊሆኑ አይችሉም። አንዳንድ ኃላፊነት የጎደላቸው የመንግስት ስራ የሚከውኑ ግለሰቦችም በሂደቱ ውስጥ ሊኖሩበት ይችላሉ። ለጉዳዩ ቅርበት ያላቸው ሰዎች በተለያዩ ወቅቶች እንዳጫወቱኝ ከሆነ፤ በህገ-ወጥ የሰዎች ዝውውር የድለላ ስራ ውስጥ ለወገኖቻቸው ደንታ የሌላቸው አንዳንድ የመንግስት ሰራተኞች ይሳተፋሉ። በዚህም ሳቢያ ዝውውሩን ለመግታት በሚደረጉ ስራዎች ላይ አሜኬላ እሾህ ሆነው ይቆማሉ።
ምንም እንኳን በአሁኑ ወቅት በመንግስት በኩል ያለው ቁርጠኝነት በመዋቅሩ ውስጥ የሚገኙ ኪራይ ሰብሳቢዎች ላይ እየተደረገ ባለው አጠቃላይ ክትትልና ርምጃ ሁኔታው ወደ መሻሻል ያዘነበለ ቢሆንም፤ የግለሰቦቹን ተግባር በተገቢ ሁኔታ ለማረም ህብረተሰቡና መንግስት ተቀናጀተው መስራት እንደሚገባቸው ይኖርባቸዋል።